Περιβαλλοντικά αίτια της ανδρικής υπογονιμότητας

Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί παγκόσμια ανοδική τάση της υπογονιμότητας με την ανδρική

υπογονιμότητα να αποτελεί μείζον πρόβλημα. Ένας βασικός λόγος για την αύξηση των περιπτώσεων

ανδρικής υπογονιμότητας είναι η μείωση της ποιότητας του σπέρματος. Υπάρχουν αρκετοί παράγοντες

που επηρεάζουν την ποιότητα του σπέρματος, μεταξύ αυτών οι περιβαλλοντικοί παράγοντες:

ατμοσφαιρική ρύπανση, χρήση φυτοφαρμάκων και επιβλαβών χημικών ουσιών και έκθεση σε

υπερβολική θερμότητα.

Ατμοσφαιρική ρύπανση

Πολυάριθμες έρευνες έχουν δείξει την αρνητική επίδραση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην

αναπαραγωγική υγεία των ανδρών, επηρεάζοντας σοβαρά την ποιότητα του σπέρματος. Οι κύριοι

ατμοσφαιρικοί ρύποι που επηρεάζουν την υγεία είναι τα σωματίδια (Particulate Matter, PM), οι

πτητικές οργανικές ενώσεις, το όζον, τα οξείδια του αζώτου, το διοξείδιο του θείου, το μονοξείδιο του

άνθρακα και οι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες (Π.Α.Υ). Αυτοί, οι όλο και αυξανόμενοι

στην σημερινή εποχή, ρύποι οδηγούν σε ελαττωματική σπερματογένεση και έχουν συσχετιστεί με

μειωμένο όγκο σπέρματος, μειωμένη συγκέντρωση και κινητικότητα (προοδευτική και συνολική) των

σπερματοζωαρίων και μη φυσιολογικές μορφολογικές αλλαγές των σπερματοζωαρίων. Η

ατμοσφαιρική ρύπανση προκαλεί επίσης αυξημένο κατακερματισμό του DNA του σπέρματος,

οδηγώντας περαιτέρω σε μειωμένη γονιμότητα στους άνδρες.

Σε πρόσφατη μελέτη αξιολογήθηκε η συσχέτιση μεταξύ των διαφόρων αέριων ρύπων και της ποιότητας

του σπέρματος και βρέθηκε ότι η έκθεση σε διοξείδιο του θείου SO 2 προκαλεί οξειδωτική βλάβη στο

σπέρμα. Βρέθηκε ακόμη ότι η έκθεση στο SO 2 και το διοξείδιο του αζώτου (NO 2 ) είχαν σημαντικές

δυσμενείς επιπτώσεις στη συγκέντρωση και την κινητικότητα των σπερματοζωαρίων.

Ένας επίσης σημαντικός ατμοσφαιρικός ρύπος είναι το όζον. Το όζον μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένα

ποσοστά σπερματοζωαρίων με φυσιολογική μορφολογία σπέρματος και, ως εκ τούτου, μπορεί να

εξηγήσει την αυξανόμενη τάση των ανδρών με μη φυσιολογική μορφολογία σπέρματος.

Πρόσφατες μελέτες έχουν αξιολογήσει το ρόλο των σωματιδίων στην ποιότητα του σπέρματος. Το

σωματίδιο 2.5 (PM2.5), ένα σωματίδιο που είναι το κύριο συστατικό της ομίχλης και ένας σημαντικός

δείκτης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, έχει ως αποτέλεσμα μειωμένο αριθμό σπερματοζωαρίων και

μορφολογικές ανωμαλίες στις κεφαλές των σπερματοζωαρίων.

Επιπλέον, οι ατμοσφαιρικοί ρύποι οδηγούν σε ορμονικές διαταραχές. Για παράδειγμα οι ΠΑΥ που

υπάρχουν στα καυσαέρια των αυτοκινήτων έχουν οιστρογονικές, αντιοιστρογονικές και

αντιανδρογόνες δράσεις, οι οποίες με τη σειρά τους μπορούν να οδηγήσουν σε ανώμαλη

στεροειδογένεση και γαμετογένεση.

Έκθεση σε επιβλαβείς χημικές ουσίες

Οι άνθρωποι εκτίθενται σε μια μεγάλη ποικιλία χημικών ουσιών στην καθημερινή τους ζωή. Πολλές

από αυτές τις χημικές ουσίες έχουν σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στη λειτουργία του ανθρώπινου

σώματος και κυρίως στα ανδρικά αναπαραγωγικά όργανα. Μερικές από τις χημικές ουσίες που

επηρεάζουν σημαντικά την ανδρική γονιμότητα συνοψίζονται ακολούθως:

Διοξίνες/Φουράνια: Παράγονται ως υποπροϊόντα πολλών βιομηχανικών και φυσικών διεργασιών,

συμπεριλαμβανομένης της τήξης, της λεύκανσης με χλώριο του χαρτιού, της παραγωγής ορισμένων

φυτοφαρμάκων, της αποτέφρωσης βιοϊατρικών και πλαστικών απορριμμάτων.

Σύμφωνα με μελέτη σε 135 άνδρες που εκτέθηκαν σε διοξίνη και 184 υγιείς άνδρες ως μάρτυρες, η

έκθεση σε διοξίνη συσχετίστηκε σημαντικά με μειωμένη συγκέντρωση και κινητικότητα σπέρματος.

Μια άλλη μελέτη ανέφερε επίσης ότι η περιεκτικότητα σε διοξίνες και φουράνιο ήταν 2.3 φορές

υψηλότερη στην εκσπερμάτιση των υπογόνιμων ανδρών σε σύγκριση με τους γόνιμους.

Δισφαινόλη Α (BPA): Κύριο συστατικό του πλαστικού που απελευθερώνεται κατά την παραγωγή,

χρήση ή απόρριψη πλαστικών και διάσπαση βιομηχανικών απορριμμάτων που σχετίζονται με

πλαστικό.

Έχει οιστρογονικές, αντιανδρογόνες και αντιθυρεοειδικές δραστηριότητες και ως εκ τούτου μπορεί να

διαταράξει τον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-γονάδων, με αποτέλεσμα αλλοιωμένες λειτουργίες του

αναπαραγωγικού συστήματος. Σύμφωνα με μελέτες, η αυξημένη έκθεση στο BPA έχει ως αποτέλεσμα

βλάβη στο DNA του σπέρματος, δυσλειτουργία και εκφυλισμό των μιτοχονδρίων, μειωμένη

κινητικότητα και αριθμό σπερματοζωαρίων και αυξημένο κίνδυνο ανευπλοειδιών στο σπέρμα.

Φυτοφάρμακα και ζιζανιοκτόνα: Η έκθεση σε φυτοφάρμακα και ζιζανιοκτόνα μπορεί να οδηγήσει σε

ελαττωματική σπερματογένεση που οδηγεί σε μειωμένη συγκέντρωση και κινητικότητα σπέρματος,

αυξημένο αριθμό μορφολογικά μη φυσιολογικών σπερματοζωαρίων και συνεπώς μειωμένη ανδρική

γονιμότητα. Μια πρόσφατη μελέτη παρατήρησε ότι η έκθεση σε φυτοφάρμακα οδηγεί επίσης σε

στυτικές δυσλειτουργίες στους άνδρες.

Για παράδειγμα, μελέτη σχετικά με την επίδραση του ζιζανιοκτόνου Roundup στον άνθρωπο ανέφεραν

ότι η άμεση έκθεση των δειγμάτων σπέρματος στο δραστικό συστατικό αυτού του ζιζανιοκτόνου ακόμη

και σε πολύ χαμηλή συγκέντρωση προκαλεί οξειδωτικό στρες και έχει αρνητικές επιπτώσεις στην

κινητικότητα του σπέρματος και σε μιτοχονδριακή δυσλειτουργία του σπέρματος.

Φθαλικοί εστέρες: Είναι μια ομάδα τεχνητών χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται σε πολλά

καταναλωτικά και βιομηχανικά αγαθά όπως παιχνίδια, φαρμακευτικά προϊόντα, καλλυντικά προϊόντα,

οικοδομικά και κατασκευαστικά υλικά, αρώματα, προϊόντα προσωπικής φροντίδας, κ.λπ. και είναι

γνωστά για την αντιανδρογόνο δράση τους. Απορροφάται εύκολα από το ανθρώπινο σώμα και

προκαλεί ένα ευρύ φάσμα δυσλειτουργιών του ανδρικού αναπαραγωγικού οργάνου, γνωστό ως

«σύνδρομο φθαλικού οξέος», που περιλαμβάνει υπογονιμότητα, μη κατεβασμένους όρχεις,

υποσπαδία και πολλές άλλες ανωμαλίες του αναπαραγωγικού συστήματος.

Αρκετές μελέτες έχουν αναφέρει ότι η έκθεση σε φθαλικές ενώσεις έχει σημαντική αρνητική επίδραση

στη συνολική ποιότητα του σπέρματος καθώς προκαλεί μειωμένο όγκο σπέρματος, συνολικό αριθμό

και συγκέντρωση σπερματοζωαρίων και μορφολογικές ανωμαλίες του σπέρματος,

συμπεριλαμβανομένων μεγάλων μεγεθών κεφαλής.

Βαρέα μέταλλα: Ένας άλλος ευρέως διαδεδομένος περιβαλλοντικός ρύπος που μπορεί να επηρεάσει

την ανδρική γονιμότητα είναι τα μη απαραίτητα βαρέα μέταλλα, όπως ο μόλυβδος, το κάδμιο, το

αρσενικό, ο υδράργυρος, το βάριο κ.λπ. Τα βαρέα μέταλλα επηρεάζουν την ανδρική γονιμότητα

διεγείροντας τη δημιουργία δραστικών μορφών οξυγόνου, τα οποία με τη σειρά τους προκαλούν

υπεροξείδωση των λιπιδίων, βλάβη στο DNA του σπέρματος, οδηγώντας σε υπογονιμότητα.

Σύμφωνα με μελέτες η παρουσία καδμίου και βαρίου στο αίμα και μολύβδου, καδμίου, βαρίου και

ουρανίου στο σπερματικό πλάσμα συνδέθηκαν στενά με αυξημένο κίνδυνο για μειωμένη ζωτικότητα

του σπέρματος, μειωμένη φυσιολογική μορφολογία των σπερματοζωαρίων και αυξημένα ποσοστά

ακίνητων σπερματοζωαρίων. Ο μόλυβδος και το κάδμιο είναι γνωστές τοξικές ουσίες για την

αναπαραγωγή και καθώς διαταράσσουν τις ενδοκρινολογικές λειτουργίες στους άνδρες και προκαλούν

μειωμένη ποιότητα σπέρματος.

Έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες

Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που μπορεί να συμβάλει στην ανδρική υπογονιμότητα είναι η

έκθεση σε υπερβολική θερμότητα λόγω της κλιματικής αλλαγής ή στο χώρο εργασίας. Η θερμοκρασία

παίζει καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση της φυσιολογικής σπερματογένεσης στους όρχεις. Η

θερμοκρασία του οσχέου είναι 2–4 °C χαμηλότερη από τη θερμοκρασία του σώματος και κάθε

παράγοντας που προκαλεί αύξηση της θερμοκρασίας του οσχέου θα επηρεάσει τη σπερματογένεση.

Συγκεκριμένα, παρατηρήθηκε ότι η αύξηση της θερμοκρασίας του οσχέου κατά 1-1,5°C οδηγεί σε

αύξηση του μεταβολισμού των όρχεων χωρίς αύξηση της παροχής αίματος, οδηγώντας σε τοπική

υποξία των ιστών και οξειδωτικό στρες. Τα ανθρώπινα σπερματοζωάρια είναι πολύ ευαίσθητα στο

οξειδωτικό στρες λόγω των υψηλών επιπέδων πολυακόρεστων λιπαρών οξέων (PUFAs) στην

πλασματική τους μεμβράνη. Αυτό με τη σειρά του προκαλεί αυξημένη παραγωγή δραστικών ειδών

οξυγόνου που προκαλεί αυξημένο κατακερματισμό του DNA του σπέρματος, κακής ποιότητας σπέρμα

και ανδρική υπογονιμότητα.

Μελέτη για την αξιολόγηση του αντίκτυπου της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος και στις

παραμέτρους του σπέρματος ανέφερε ότι ο συνολικός αριθμός σπερματοζωαρίων ήταν σημαντικά

χαμηλότερος το καλοκαίρι/φθινόπωρο και ανέφερε επίσης πως η ποιότητα σπέρματος σχετίζεται

αντιστρόφως με τη διάρκεια της ημέρας. Μειωμένη συγκέντρωση σπέρματος και συνολική ποσότητα

ανά εκσπερμάτιση τα καλοκαίρια σε σύγκριση με τους χειμώνες παρατηρήθηκε και σε άλλες μελέτες.

Μια άλλη μελέτη παρατήρησε τον αντίκτυπο της έκθεσης σε θερμότητα με τις μορφές υδρομασάζ,

τζακούζι ή ζεστά μπάνια σε υπογόνιμους άνδρες και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι τοξικές

επιδράσεις της έκθεσης σε τέτοιου είδους θερμότητα είναι αναστρέψιμες, υποστηρίζοντας περαιτέρω

το γεγονός ότι η υπερβολική έκθεση στη θερμότητα επηρεάζει τις παραμέτρους του σπέρματος και

μπορεί να προκαλέσει υπογονιμότητα στους άνδρες.